Sử dụng thuốc kháng sinh tại nhà cho trẻ dưới 5 tuổi bị nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính, tại phòng khám cấp cứu Bệnh viện Trẻ em Hải Phòng, năm 2016

Nội dung Text: Sử dụng thuốc kháng sinh tại nhà cho trẻ dưới 5 tuổi bị nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính, tại phòng khám cấp cứu Bệnh viện Trẻ em Hải Phòng, năm 2016

C«ng tr×nh nghiªn cøu KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG SỬ DỤNG THUỐC KHÁNG SINH TẠI NHÀ CHO TRẺ DƯỚI 5 TUỔI BỊ NHIỄM KHUẨN HÔ HẤP CẤP TÍNH, TẠI PHÒNG KHÁM CẤP CỨU BỆNH VIỆN TRẺ EM HẢI PHÒNG, NĂM 2016 Phạm Thúy Hằng*, Nguyễn Thị Thu Hương*, Nguyễn Huy Điện* TÓM TẮT 42 2016. Subject and method: A cross-sectional Mục tiêu: Mô tả việc sử dụng thuốc kháng descriptive study in 249 mothers. Result: 52.6% sinh tại nhà cho trẻ dưới 5 tuổi bị nhiễm khuẩn of mothers used antibiotics at home for their hô hấp cấp tính, tại phòng khám cấp cứu bệnh children. Only 5.2% of them adherenced with the viện Trẻ em Hải Phòng, năm 2016. Đối tượng và doctor's prescriptions in accordance with WHO phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt guideline. Conclude: It should be educated to ngang ở 249 bà mẹ. Kết quả: Trong số 52,6% bà mothers the importance of using home-based mẹ sử dụng thuốc kháng sinh tại nhà cho trẻ, chỉ antibiotics as directed by the doctor through có 5,2 % tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ (phù multiple channels. hợp với khuyến cáo của WHO). Việc giáo dục Keywords: antibiotics, acute respiratory cho các bà mẹ biết tầm quan trọng của việc sử infections dụng kháng sinh tại nhà cho trẻ theo chỉ dẫn của bác sĩ qua nhiều kênh thông tin là cần thiết. I. ĐẶT VẤN ĐỀ Từ khóa: kháng sinh, nhiễm khuẩn hô hấp Kháng sinh là chất kháng khuẩn hoạt cấp. động chống lại vi khuẩn. Các thuốc kháng sinh được sử dụng rộng rãi trong điều trị và SUMMARY phòng ngừa nhiễm khuẩn, chúng có thể diệt USE ANTIBIOTICS AT HOME FOR khuẩn hoặc kìm hãm sự phát triển của vi CHILDREN BELOW 5 YEARS OLD khuẩn. Việc sử dụng thuốc kháng sinh đúng WITH ACUTE RESPIRATORY chỉ định, đúng liều dùng sẽ mang lại hiệu quả INFECTION AT THE EMERGENCY điều trị. Tuy nhiên, sử dụng không đúng sẽ CLINIC OF HAI PHONG CHILDREN’S dẫn đến nguy cơ kháng kháng sinh, dị ứng, HOSPITAL, 2016 tiêu chảy, tăng nguy cơ các bệnh tự miễn Objectives: Describe the using antibiotics for dịch, thừa cân… Tổ chức Y tế Thế giới nhận acute respiratory infections at home for children định kháng kháng sinh là "mối đe dọa below 5 years old at the emergency room of nghiêm trọng không chỉ là dự đoán cho children’s Hospital from April to September tương lai mà nó đang xảy ra ngay lúc này, ở mọi nơi trên thế giới và có tiềm năng ảnh hưởng đến bất kỳ ai, ở bất kỳ độ tuổi nào, bất *Trường Đại Học Y Dược Hải Phòng kỳ quốc gia nào". Chịu trách nhiệm chính: Phạm Thúy Hằng Nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính (NKHHCT) Email: pthang@hpmu.edu.vn là bệnh nhiễm khuẩn của đường thở từ tai, Ngày nhận bài: 11.2.2022 mũi, họng, đường dẫn khí (thanh quản, khí Ngày phản biện khoa học: 19.3.2022 quản, phế quản), cho đến phổi. Bệnh thường Ngày duyệt bài: 25.5.2022 284

TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 515 - THÁNG 6 - SỐ ĐẶC BIỆT - PHẦN II - 2022 có biểu hiện ho không quá 30 ngày, sốt…. cứu bệnh viện Trẻ em Hải Phòng, trong thời Đây là bệnh phổ biến nhất, nguyên nhân gian 04/2016 - 09/2016. nhập viện và tử vong hàng đầu ở trẻ em, nhất Tiêu chuẩn loại trừ: bà mẹ không đồng là trẻ dưới 5 tuổi. Ước tính một trẻ dưới 5 ý tham gia nghiên cứu. tuổi có thể bị NKHHCT 5 - 8 lần mỗi năm, Nghiên cứu này được tiến hành trong thời nguyên nhân chủ yếu do virus. Theo World gian từ tháng 04/2016 - 09/2016, tại phòng Health Organization (WHO) virus hợp bào khám cấp cứu bệnh viện Trẻ em Hải phòng. hô hấp (hay còn gọi RSV- Respiratory 2.2.Thiết kế nghiên cứu Syncytial Virus) là tác nhân quan trọng gây Nghiên cứu mô tả cắt ngang. nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính cả trên và dưới 2.3.Cỡ mẫu ở trẻ em, là nguyên nhân hàng đầu gây viêm Mẫu nghiên cứu được lấy theo phương phổi ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, gặp 60 % ở trẻ pháp lựa chọn tất cả các bà mẹ thỏa mãn tiêu em và 80 % ở trẻ < 1 tuổi. Tình trạng tự mua chuẩn trong thời gian nghiên cứu. Kết quả kháng sinh điều trị là nguyên nhân của tình nhóm nghiên cứu lựa chọn được 249 bà mẹ. trạng vi khuẩn kháng kháng sinh ngày càng 2.4. Phương pháp thu thập thông tin tăng [2]. Ở nước ta, đánh giá tình hình sử Gồm các bước: dụng kháng sinh và việc chỉ định kháng sinh Lập phiếu thu thập thông tin. hợp lí trong điều trị các bệnh nhiễm khuẩn Các bà mẹ cho con tới khám tại phòng nói chung và nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính khám cấp cứu bệnh viện Trẻ em Hải Phòng nói riêng đang là một yêu cầu cấp thiết và đã đều được phỏng vấn trực tiếp, trong thời gian được nhiều tác giả quan tâm. Tuy nhiên, nghiên cứu. Những bà mẹ thỏa mãn tiêu nhiều bà mẹ do thiếu kiến thức, có những suy chuẩn lựa chọn được phỏng vấn trực tiếp nghĩ sai lầm nên bà mẹ đã tùy tiện hoặc lạm theo mẫu phiếu thu thập thông tin chung. dụng sử dụng kháng sinh tại nhà cho trẻ khi Nhập dữ liệu và xử lý số liệu. bị nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính. Từ thực tế Phân tích số liệu. đó, nghiên cứu của chúng tôi được tiến hành Đánh giá dựa trên khuyến cáo nhằm mục tiêu: “Mô tả việc sử dụng thuốc Theo WHO 2014 (World Health kháng sinh tại nhà cho trẻ dưới 5 tuổi bị Organization) để giảm tỷ lệ kháng kháng nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính, tại phòng sinh cần phải tuân thủ: Chỉ sử dụng kháng khám cấp cứu bệnh viện Trẻ em Hải Phòng, sinh điều trị nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính khi năm 2016”. có chỉ định của bác sĩ [7]. 2.5.Phương pháp xử lý và phân tích số II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU liệu 2.1.Đối tượng, thời gian và địa điểm Dữ liệu được nhập và xử lí trên phần mềm nghiên cứu SPSS 15.0. Đối tượng nghiên cứu là những bà mẹ 2.6.Đạo đức nghiên cứu thỏa mãn tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ sau: Việc tiến hành nghiên cứu có sự cho phép Tiêu chuẩn lựa chọn: Bà mẹ có con dưới của Trường Đại học Y Dược Hải Phòng và 5 tuổi và có biểu hiện nhiễm khuẩn hô hấp Bệnh viện Trẻ em Hải Phòng. cấp tính có đến khám tại phòng khám cấp 285

C«ng tr×nh nghiªn cøu KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Bảng 1: Tỷ lệ các bà mẹ đã sử dụng thuốc tại nhà cho trẻ Sử dụng thuốc Số lượng bà mẹ Tỷ lệ (%) Đã sử dụng thuốc trước khi vào viện 194 77,9 Chưa sử dụng thuốc trước khi vào viện 55 22,1 Tổng 249 100 Trong tổng số 249 bà mẹ, đa số các bà mẹ đã sử dụng thuốc cho con trước khi vào viện chiếm 77,9% (194 bà mẹ); 22,1% bà mẹ chưa sử dụng thuốc trước khi vào viện. Bảng 2: Tỷ lệ các bà mẹ nhớ loại thuốc đã sử dụng Số lượng Khả năng ghi nhớ loại thuốc sử dụng cho trẻ Tỷ lệ (%) bà mẹ Có nhớ rõ 131 52,6 Không nhớ rõ 63 25,3 Tổng 194 77,9 Trong tổng số 194 bà mẹ (chiếm 77,9%) đã sử dụng thuốc tại nhà cho trẻ, 52,6% bà mẹ nhớ đã dùng thuốc kháng sinh cho con trước khi tới viện. 25,3% không nhớ đã sử dụng thuốc loại gì. Bảng 3: Tỷ lệ các bà mẹ nhớ tên thuốc kháng sinh đã sử dụng Nhớ tên thuốc Số lượng bà mẹ Tỷ lệ (%) Có nhớ tên thuốc kháng sinh đã sử dụng cho trẻ 22 8,8 Không nhớ tên thuốc kháng sinh 109 43,8 Tổng 131 52,6 Trong tổng số 131 bà mẹ (chiếm 52,6%) đã sử dụng tại nhà cho trẻ, chỉ có 8,8% bà mẹ nhớ tên thuốc kháng sinh đã dùng cho con trước khi tới viện. 109 bà mẹ (chiếm 43,8%) không nhớ tên kháng sinh đã sử dụng cho con trước khi tới viện. Bảng 4: Tỷ lệ các bà mẹ sử dụng kháng sinh tại nhà cho trẻ theo chỉ dẫn Số lượng bà mẹ Tỷ lệ (%) Bác sĩ 13 5,2 Nhân viên nhà thuốc 115 46,2 Tự ý mua dùng 3 1,2 Tổng 131 52,6 Trong số 131 bà mẹ (gồm 109 bà mẹ không nhớ và 22 bà mẹ nhớ tên thuốc) chiếm 52,6% bà mẹ có sử dụng thuốc kháng sinh tại nhà cho trẻ trong đó 46,2% sử dụng theo chỉ dẫn của nhân viên nhà thuốc. Chỉ có 5,2 % tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ phù hợp với khuyến cáo của WHO. 286

TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 515 - THÁNG 6 - SỐ ĐẶC BIỆT - PHẦN II - 2022 Bảng 5: Tỷ lệ các nhóm kháng sinh được bà mẹ sử dụng Nhóm thuốc / Hoạt chất Số lượng bà mẹ Tỷ lệ (%) Amoxicillin 250mg 5 2,0 Ampicilin 2 0,8 Beta-lactam Augmentin 2 0,8 Unasyn 2 0,8 Mecefix (cefixim) 75mg 4 1,6 Azithromycin 100mg 3 1,2 Macrolid Erythromycin 250mg 2 0,8 Clarythromycin 2 0,8 Tổng 22 8,8 Trong tổng số 22 bà mẹ (chiếm 8,8%) nhớ tên thuốc kháng sinh đã sử dụng tại nhà cho trẻ, kháng sinh nhóm beta- lactam chiếm tỷ lệ chủ yếu (6,0%). IV. BÀN LUẬN nhiễm môi trường, khí hậu nhiệt đới nóng ẩm Qua nghiên cứu 249 bà mẹ có con dưới 5 của Việt Nam, thời tiết thay đổi thất thường tuổi tại phòng khám cấp cứu bệnh viện Trẻ trong khu vực miền Nam và mùa đông lạnh em Hải phòng từ tháng 04 - 09/2016 chúng của miền Bắc Việt Nam. Nhiễm trùng đường tôi bàn luận một số vấn đề sau: hô hấp cấp tính biểu hiện dưới các tình trạng Kết quả trong bảng 3.1, 3.2 cho thấy đa số khác nhau: ho, khó thở, sốt…biểu hiện ở các các bà mẹ (chiếm 77,9%) đã sử dụng thuốc mức độ từ nhẹ đến nặng, có thể đe dọa tính cho con trước khi vào viện, trong đó 52,6% mạng của trẻ. Theo WHO (1990), nhiễm là kháng sinh. Kết quả này thấp hơn nghiên khuẩn đường hô hấp cấp tính ở trẻ dưới 5 cứu của Hoàng Thị Huệ và cộng sự (2012) tuổi hàng năm có khoảng 14 triệu tử vong trên đối tượng bà mẹ ở Thải Nguyên 71,0% trên thế giới, trong đó 95% gặp ở các nước bệnh nhân đã sử dụng kháng sinh trước khi đang phát triển [2],[7]. PGS.TS.BS. Nguyễn đến viện khi có biểu hiện nhiễm khuẩn hô Tiến Dũng, nguyên Trưởng khoa Nhi, Bệnh hấp cấp tính [1]. Điều này có thể giải thích, viện Bạch Mai, thành viên Ban cố vấn quốc đối tượng trẻ dưới 5 tuổi ở bệnh viện Trẻ em tế của CIPP (Hội nghị khoa học về bệnh phổi Hải Phòng có biểu hiện lâm sàng nhẹ hơn trẻ trẻ em 2017), cho biết "trong rất nhiều ở bệnh viện Đa khoa Trung Ương Thái trường hợp trẻ bị viêm đường hô hấp cấp tính Nguyên. Một kết quả công bố từ Viện không cần phải sử dụng kháng sinh vì không Nghiên cứu sức khỏe trẻ em, Bệnh viện Nhi phải do vi khuẩn gây ra”. Vì vậy, việc sử Trung Ương (2017), trung bình một trẻ em bị dụng thuốc tại nhà cho trẻ đặc biệt là thuốc khoảng 5 - 7 đợt nhiễm trùng hô hấp cấp tính kháng sinh làm ảnh hưởng tới việc khám và mỗi năm bởi các nguyên nhân chủ yếu do ô điều trị tại viện của trẻ. 287

C«ng tr×nh nghiªn cøu KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG Kết quả bảng 3.4: Trong số 52,6% bà mẹ dụng kháng sinh đã gây nên sự kháng thuốc. có sử dụng kháng sinh tại nhà, 46,2% bà mẹ Sự kháng thuốc của trẻ em dưới 5 tuổi cao đã sử dụng kháng sinh điều trị bệnh nhiễm hơn nhiều so với trẻ em có độ tuổi từ 6-17 ". khuẩn hô hấp cấp tính cho trẻ theo kinh Kết luận của họ dựa trên sự phân tích của 58 nghiệm của nhân viên nhà thuốc và chỉ 5,2% nghiên cứu trước đó, bao gồm 77.783 trường sử dụng theo đơn của bác sĩ, phù hợp với hợp nhiễm khuẩn ở 26 quốc gia. Tổ chức Y khuyến cáo của WHO. Kết quả này phù hợp tế Thế giới cho rằng sự kháng thuốc kháng với nghiên cứu của bệnh viện nhi Trung sinh sẽ gây tổn thất 10 triệu sinh mạng một Ương (44% bà mẹ tự ý mua thuốc cho con năm trong những thập kỉ tới [6]. mà không cần bác sĩ)[1]. Tỷ lệ này cao hơn Bảng 3.3, 3.5 chỉ ra 22 bà mẹ (chiếm nghiên cứu của Chan G và cộng sự 5,5% bà 8,8%) nhớ tên thuốc kháng sinh đã sử dụng mẹ tự mua thuốc kháng sinh cho con bị tại nhà cho trẻ, và kháng sinh nhóm beta- nhiễm khuẩn hô hấp. Sự khác biêt này có thể lactam chiếm tỷ lệ chủ yếu (6,0%) và chỉ có do các bà mẹ trong nghiên cứu của Chan G 5,2 % tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ. Theo có kiến thức về bệnh nhiễm khuẩn đường hô khuyến cáo của WHO “Chỉ nên sử dụng hấp cấp tính ở trẻ dưới 5 tuổi [5]. Tuy nhiên kháng sinh nếu có bằng chứng lâm sàng hoặc kết quả này thấp hơn so với nghiên cứu của xét nghiệm cho thấy nhiễm khuẩn. Sử dụng Bi P và cộng sự, 59,4% cha mẹ tự ý mua cho bệnh virus hoặc sốt không phân biệt là kháng sinh điều trị cho con. Giải thích sự không phù hợp trong hầu hết các trường hợp; khác biệt này do trình độ của các bà mẹ còn nó gây ra tác dụng phụ của thuốc mà không thấp, chưa ý thức việc sử dụng kháng sinh mang lại lợi ích gì và góp phần làm vi khuẩn cần phải theo chỉ dẫn của bác sĩ [4]. Theo kháng thuốc”. Kháng sinh nhóm beta- lactam nghiên cứu của Andreas R và cộng sự, 69,3% là kháng sinh phổ rộng trên vi khuẩn gram (-) (n=1462) bà mẹ sử dụng kháng sinh theo chỉ và gram (+), có hoạt tính diệt khuẩn phụ định của bác sĩ, trình độ học vấn của cha mẹ thuộc vào thời gian. Vì vậy, những bà mẹ tự thấp là yếu tố nguy cơ độc lập quan trọng ý sử dụng không theo chỉ dẫn của bác sĩ có nhất liên quan đến việc lạm dụng kháng sinh thể vô tình để lại nhiều hậu quả: loạn khuân [3], tỷ lệ này cao hơn nghiên cứu của chúng ruột, nhiễm khuẩn, tăng nguy cơ kháng thuốc tôi. Bằng chứng của sự không theo đơn của kháng sinh, lây lan tính kháng thuốc từ vi bác sĩ là tình trạng kháng kháng sinh. Theo khuẩn này sang vi khuẩn khác, gây ra hiện nghiên cứu của Nguyễn Văn Kính, Bệnh tượng vi khuẩn đa kháng kháng sinh, tăng viện nhiệt đới TW, năm 2011 đã chỉ ra với gánh nặng chi phí cho người bệnh…[7]. từng nhóm kháng sinh tỷ lệ vi khuẩn kháng kháng sinh đều đã ở trên 50%. Nghiên cứu V. KẾT LUẬN của trường Đại học Bristol và Imperial Sử dụng kháng sinh điều trị nhiễm khuẩn College London chỉ ra rằng: "Thói quen sử hô hấp cấp tính tại nhà cho trẻ dưới 5 tuổi 288

TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 515 - THÁNG 6 - SỐ ĐẶC BIỆT - PHẦN II - 2022 của bà mẹ: ̣(52,6%) sử dụng thuốc kháng Int. J. Environ. Res. Public Health, 8, 2001. sinh tại nhà cho trẻ, nhưng chỉ có 5,2% tuân p3246-3262; doi: 10.3390/ijerph 8083246. www.mdpi.com/journal/ijerph. thủ theo chỉ định của bác sĩ phù hợp với 4. Bi P, Tong SL, Parton KA. Family self- khuyến cáo của WHO. Việc giáo dục cho các medication and antibiotics abuse for children bà mẹ biết tầm quan trọng của việc sử dụng and juveniles in a Chinese city. Soc Sci kháng sinh tại nhà cho trẻ theo chỉ dẫn của Med. 2000 May;50(10):1445– bác sĩ qua nhiều kênh thông tin là cần thiết. 1450. doi:10.1016/S0277-9536(99)00304- 4. [PubMed]. TÀI LIỆU THAM KHẢO 5. Chan G, Tang SF. Parental knowledge, 1. Hoàng Thị Huệ và cộng sự, “Khảo sát tình attitudes and antibiotic use for acute upper hình sử dụng kháng sinh trong điều trị nhiễm respiratory tract infection in children khuẩn hô hấp cấp tính ở trẻ em tại bệnh viện attending a primary healthcare clinic in Đa khoa Trung Ương Thái Nguyên năm Malaysia. Singapore Med J.2006;47(4):266– 2012”, Y học thực hành (876) – số 07/2013. 270. [PubMed]. 2. Hoàng Thị Tâm, “Tìm hiểu căn nguyên vi 6. Marlieke E. A. de Kraker, Andrew J. khuẩn gây NKHHCT ở trẻ em dưới 5 tuổi và Stewardson, Stephan Harbarth, Will 10 độ nhạy cảm với KS của chúng tại Bệnh viện Million People Die a Year due to Nhi Trung ương”, Luận văn thạc sĩ y học, Antimicrobial Resistance by 2050?, Published 2003. tr59-62. online 2016 Nov 29. doi: 3. Andreas R., Vassiliki P., Adamos H., 10.1371/journal.pmed.1002184. Sotiria P., Maria T., George S. and 7. Christos H. Descriptive Study on Parents' https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/1 knowledge, Attitudes and Practices on 0665/137319/9789241507813_eng.pdf, 2014. Antibiotic Use and Misuse in Children with Upper Respiratory Tract Infections in Cyprus, 289