Phòng chống tác hại Thuốc lá cần giải pháp lâu dài

Thông tin chia sẻ tại tọa đàm "Làm thế nào giảm thiểu tác hại của Thuốc lá" vừa diễn ra cuối tháng 10. Chương trình có sự tham gia của Phó giáo sư, Tiến sĩ, bác sĩ Trần Văn Ngọc - Phó Chủ tịch Hội Phổi Việt Nam, Chủ tịch Liên Chi hội Hô hấp TP HCM; Thạc sĩ, bác sĩ Lê Đình Phương, Trưởng khoa Nội tổng quát và Y học Gia đình, Bệnh viện FV; Luật sư Tạ Minh Trình - Thành viên Đoàn Luật sư TP HCM, Giám đốc Công ty Luật Ocean Stars Lawyers.

Thuốc lá: Biết hại nhưng khó cai, tái nghiện cao

Thạc sĩ, bác sĩ Lê Đình Phương cho biết khi đang hút, Thuốc lá có thể nóng lên tới 800 độ C và thải ra hơn 4.000 chất độc, trong đó có nicotine gây ảnh hưởng tim mạch. Tuy nhiên, tác hại của nicotine lên tim mạch không nguy hiểm bằng việc chúng ta hít phải các chất khác gây ung thư có trong khói Thuốc.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Ngọc nhấn mạnh, 90% bệnh nhân phổi tắc nghẹn mạn tính (COPD) liên quan Thuốc lá. Trong quá trình khám chữa bệnh, ông cũng gặp nhiều bệnh lý liên quan đến Thuốc lá khác như ung thư phổi, nhồi máu cơ tim, đột quỵ...

Tác hại của Thuốc lá được truyền thông mạnh suốt nhiều năm qua. Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) thống kê, mỗi năm Thuốc lá cướp đi sinh mạng gần 8 triệu người trên toàn cầu. Một triệu người trong số đó hút Thuốc lá thụ động - hình thức hít phải khói Thuốc lá từ không khí, mà không trực tiếp hút Thuốc lá.

Vấn đề chung của những người hút Thuốc là rất khó hay thậm chí không thể cai, tỷ lệ tái nghiện cao, kể cả khi họ mắc bệnh lý liên quan Thuốc lá. Cụ thể, tại Việt Nam, tỷ lệ cai thành công chỉ 15-20%; nước Mỹ, châu Âu tỷ lệ còn thấp hơn, chỉ 9-10%. Trong nước, có 90% người hút Thuốc lá biết rõ tác hại của Thuốc lá nhưng không thể cai.

Nguyên nhân đến từ việc nghiện nicotine có trong Thuốc lá. Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Ngọc nói hút Thuốc nhiều năm khiến nồng độ nicotine cao trong máu dẫn đến việc mọi người nhớ cảm giác hút Thuốc. Ban đầu chỉ là thú vui, lâu dần thành phản xạ có điều kiện.

Thạc sĩ, bác sĩ Lê Đình Phương giải thích thêm, việc khó cai là do họ nghiện nicotine và thói quen hút Thuốc. "Bản thân cơ thể đã có nicotine - một chất dẫn truyền thần kinh. Khi hút Thuốc lá dễ dẫn đến lệ thuộc nicotine, khi bỏ gây ra những tình trạng như bứt rứt, mệt mỏi, căng thẳng, khó tập trung", ông nói.

Lý do thứ hai là nghiện động tác hút Thuốc. Một người hút Thuốc đều đặn mỗi ngày sẽ có sự liên kết động tác hút Thuốc lá với thói quen trong não. Dần dần, thói quen trở thành phản xạ có điều kiện và xảy ra suốt ngày. Não bộ đã ghi nhớ hành động hút Thuốc lá nên việc bỏ Thuốc lá rất là gian nan.

Các chuyên gia thảo luận tại tọa đàm. Ảnh chụp màn hình

Đừng giảm hút, hãy bỏ Thuốc hoàn toàn

"Bỏ Thuốc lá" là thông điệp, cũng là lời khuyên mà các bác sĩ nhấn mạnh nhiều lần xuyên suốt tọa đàm. Như với Phó giáo sư Trần Văn Ngọc, khi tiếp xúc bệnh nhân, bên cạnh chẩn đoán, điều trị, đánh giá bệnh thì ông luôn khuyên họ bỏ Thuốc lá. Lời khuyên này áp dụng với tất cả bệnh nhân hô hấp, tim mạch, tiểu đường vì Thuốc lá gây tác hại khủng khiếp.

"Với những người mắc bệnh giai đoạn đầu, như COPD, việc bỏ Thuốc lá tốt hơn trăm lần dùng Thuốc và cũng là điều kiện tiên quyết giúp cải tiện tình trạng bệnh. Hay người tổn thương phổi, tiền ung thư, việc bỏ Thuốc cũng cực kỳ quan trọng", bác sĩ Ngọc nhấn mạnh.

Bác sĩ Lê Đình Phương nói: "Hãy bỏ tuyệt đối, không có chuyện giảm đi hay hút Thuốc nhẹ hơn vì sẽ hình thành phản xạ có điều kiện. Tôi giả sử lúc trước bạn hút 10 điếu, bây giờ hút ít hơn nhưng có thể rít sâu hơn bình thường, dẫn đến độc tính và lệ thuộc Thuốc lá cao hơn".

Tuy vậy, rất ít người có thể thực hiện lời khuyên này. Bất chấp mọi nỗ lực và đến cả trung tâm chuyên nghiệp, 90% người thất bại hoặc sau khi cai, 50% người tái nghiện trong vòng 6 tháng. Có những người cai Thuốc 5-10 lần mà vẫn quay trở lại hút vì phản xạ với điếu Thuốc lá.

Do đó, theo bác sĩ Phương, để khuyên bệnh nhân bỏ Thuốc lá, bác sĩ phải hiểu được tâm lý, S*nh l*, cảm xúc hút của bệnh nhân. Thống kê cho thấy tỷ lệ bỏ Thuốc lá ở Mỹ là 8%. Còn theo WHO, tỷ lệ người hút Thuốc giảm từ 42,6% xuống 13,7% nhờ ngăn chặn người trẻ, người mới hút Thuốc, chứ không phải là những người đang hút Thuốc bỏ Thuốc.

Giải pháp lâu dài nhằm giảm tác hại

Xoay quanh bài toán giảm tác hại về lâu dài cho cộng đồng, Phó giáo sư Trần Văn Ngọc nêu quan điểm cần thực hiện đồng thời nhiều biện pháp nhằm ngăn tiếp cận Thuốc lá dưới mọi hình thức, giảm số người đã hút và ngăn ngừa sự tái hút sau khi cai.

Cần phòng ngừa bạn trẻ hút Thuốc bằng cách đưa việc phòng chống Thuốc lá vào trong trường học, kể cả mẫu giáo. Lứa tuổi mẫu giáo các em có ý thức rất cao, ghi nhớ lời thầy cô nói và cũng có ảnh hưởng lớn với ba mẹ. Về nhà có thể khuyên các thành viên gia đình bỏ Thuốc lá.

"Việc ngăn chặn những người mới hút Thuốc lá chiếm 50% thành công trong chiến lược này. Nghĩ tới tương lai, những em bé đó 17-18 tuổi, ý thức mối nguy hiểm sẽ tránh được việc hút Thuốc", ông chia sẻ.

Tiếp theo, cũng theo bác sĩ Ngọc quyết tâm của người hút Thuốc rất quan trọng, việc thành công hay thất bại phụ thuộc rất nhiều vào bản thân họ.

Chiến dịch phòng chống tác hại Thuốc lá được Bộ Y tế nỗ lực thực hiện nhiều năm qua, trong đó có việc cấm Thuốc lá trong phòng học, bệnh viện nhằm giảm tỷ lệ hút Thuốc thụ động. Phổi của phụ nữ, trẻ em rất nhạy cảm với Thuốc lá, khi hút thụ động, các chất gây ung thư trong khói phả ra không qua đầu lọc nên tỷ lệ nhiễm cao hơn việc hút chủ động.

Cai nghiện tuy rất khó nhưng phải làm thường xuyên, những người đã nghiện phải được tư vấn và gửi đến trung tâm đầu tư bài bản, có chuyên viên chuyên nghiệp hỗ trợ cai Thuốc lá. Hiện nay 50% người đã cai tái nghiện vì sau khi bỏ Thuốc không được quản lý, tiếp xúc nhiều rủi ro xung quanh. Vì vậy theo bác sĩ Ngọc cần đầu tư nhân lực, kinh phí, đôn đốc theo dõi để quá trình cai nghiện Thuốc lá thành công.

Một số độc giả gửi câu hỏi rằng có thể cấm hoàn toàn Thuốc lá điếu để giảm tác hại Thuốc lá không? Giải đáp thắc mắc này, luật sư Tạ Minh Trình, thành viên Đoàn Luật sư TP HCM, Giám đốc Công ty Luật Ocean Stars Lawyers cho biết nếu đưa ra luật cấm hút Thuốc lá, Nhà nước sẽ phải ban hành quy định cấm lưu hành Thuốc lá. Như vậy, chúng ta lại đối mặt với rủi ro khác, đó là không biết sản phẩm này có biến mất hoàn toàn hay không mà chuyển từ công khai sang hình thức khác như lén lút, nhập lậu...

"Do đó, khi xây dựng Luật Phòng chống tác hại của Thuốc lá, Việt Nam đã quyết định không cấm nhưng không khuyến khích hút thường xuyên. Thay vào đó, Nhà nước tập trung vào các quy định điều chỉnh và giảm thiểu tác hại của Thuốc trên cơ sở quản lý khoa học", luật sư Trình nói.

Một trong những vấn đề nổi bật được các bác sĩ thảo luận là chiến lược với những người chưa thể cai Thuốc. Bác sĩ Lê Đình Phương, nhìn nhận: "Bỏ Thuốc lá là tốt nhất nhưng khi mọi nỗ lực thất bại, tôi ủng hộ giải pháp dung hòa là giảm tác hại. Thay vì hút một điếu Thuốc lá với tất cả độc hại thì để họ hút mỗi nicotine thôi và giảm những độc tính khác; đồng thời khí thở ra chỉ chứa hơi nước và tỷ lệ thấp chất gây ung thư, việc gây hại do hút Thuốc thụ động cũng thấp hơn".

Biện pháp dung hòa, cũng theo bác sĩ Phương là giải tỏa cho bệnh nhân thói quen nghiện hành vi hút Thuốc bởi động tác hút và cầm điếu Thuốc rất thú vị, khoái cảm. Hiện có một số sản phẩm thay thế nicotine (dán ở da, xịt họng, kẹo cao su...) nhưng nhiều người không chỉ cần nicotine. Khi sử dụng các sản phẩm này, họ bớt nghiện nicotine nhưng vẫn muốn thỏa mãn khoái cảm được duy trì thói quen cầm một điếu Thuốc lên và phả ra làn khói. Do đó nhiều người vừa bổ sung nicotine vừa hút Thuốc để tiếp thêm chất này vào máu, não gấp hai lần, đồng thời thỏa mãn sở thích cầm Thuốc.

Song song với đó, bác sĩ Phương nêu ý kiến: "Để giảm thiểu tác hại của Thuốc lá nên cắt giảm những chất đốt cháy. Trong tổng thể độc hại, nicotine chiếm 5% còn lại là các chất đốt cháy".

Còn theo Phó giáo sư Trần Văn Ngọc, hiện có một khái niệm mới là làm sao không đưa chất độc vào phổi gây bệnh. Đó là ý tưởng tốt, tuy nhiên từ ý tưởng của các nhà khoa học tới công nghệ thì là vấn đề khác.

"Hiện có nhiều sản phẩm quảng cáo thay thế cho việc cai nghiện, về chuyên môn chúng tôi không chấp nhận Thuốc lá nào thay thế hút Thuốc. Nhưng có một nhóm người không thể mặc kệ họ hút Thuốc lá mà không có biện pháp hỗ trợ, kể cả khi cai nghiện thất bại. Ví dụ bệnh nhân COPD, không thể cai và được chứng nhận bởi các cơ quan có thể chuyển sang cấp một số sản phẩm giảm thiểu tác hại. Tuy nhiên bước thứ nhất phải chứng minh sản phẩm cho phép giảm tác hại", bác sĩ Ngọc phân tích.

Bác sĩ Ngọc bổ sung: "Thuốc lá làm nóng đã được một số quốc gia cho phép như là biện pháp giảm tác hại của Thuốc lá. Tôi nghĩ trách nhiệm kiểm tra chất lượng là Bộ Y tế, Bộ Công thương phải làm nếu cho phép vào thị trường Việt Nam".

Luật sư Tạ Minh Trình bổ sung, chúng ta cần quản lý việc mua bán mọi loại Thuốc lá chặt chẽ hơn. Ông cho biết, Chính phủ đã giao Bộ Công thương đánh giá tác động của các loại Thuốc lá để tham mưu. Đối chiếu với các nước lân cận, Thái Lan cấm tuyệt đối Thuốc lá điện tử, bởi trong quá trình sản xuất dung dịch có thể trộn lẫn M* t*y. Tại Nhật Bản, họ nghiêng về coi đó là một loại dược liệu và một loại Thuốc và chỉ được phép lưu hành khi có sự đồng ý từ bác sĩ. Do đó, ông cho rằng cần có đánh giá kỹ lưỡng trước khi đưa ra quy định về loại sản phẩm này.

Minh Tú