Tắc tia sữa, dân gian thường gọi “cái vú” chỉ chứng nhọt độc ở đầu vú. Y học hiện đại gọi là bệnh áp-xe tuyến vú, Đông y gọi là chứng nhũ ung, nhũ nham.
Bệnh thường gặp ở các sản phụ thời kỳ đang cho con bú nhất là khi nhũ nhi mới chừng 1-2 tháng tuổi. Tuyến vú bị tắc nghẽn, sữa ứ đọng cộng thêm điều kiện vệ sinh thiếu sạch sẽ hoặc do trẻ bú làm tổn thương đầu vú dẫn đến viêm tuyến vú. Bệnh tiến triển nhanh kèm theo phát nóng, phát sốt, bầu vú sưng to, sờ nắn thấy có cục kết rắn, sưng, nóng, đỏ, đau và sau có thể mưng mủ. Nguyên nhân do can khí uất kết, vị khí ủng trệ, nhiệt độc tích đọng lại hoặc do cảm nhiễm ngoại tà...
Để phòng bệnh, trước hết sản phụ cần chú ý giữ gìn bầu vú sạch sẽ; cần lau, rửa vệ sinh trước và sau khi cho con bú, loại bỏ phần sữa thừa khi trẻ nhỏ bú không hết tránh ứ đọng lại. Bên cạnh việc quan tâm tới ăn uống, chế độ dinh dưỡng hằng ngày phải luôn tạo sự thoải mái trong sinh hoạt, cuộc sống. Nơi ăn ở phải thoáng mát, tránh ẩm ướt, nóng bức về mùa hè hoặc thiếu ấm áp về mùa đông.
Bồ công anh - một vị Thuốc chữa tắc tia sữa.
Trường hợp bị chứng tắc sữa gây nên nhọt vú dùng một trong các bài Thuốc sau kết hợp với xoa bóp nhẹ nhàng nơi bầu vú, nặn sữa ra cho chóng thông.
Bối mẫu sao vàng tán bột, uống mỗi lần 4g, ngày 3 lần hoà với nước sôi.
Dùng bồ hoàng cả cây, cả lá giã nát đắp lên vú rồi đem sắc lấy nước mà uống sẽ khỏi.
Trường hợp nhọt vú mới phát dùng:
Trích cam thảo 12g sắc đặc uống, kết hợp với hút sữa nơi núm vú bị đau, vài lần sẽ khỏi.
Bồ công anh 40g, dây kim ngân 80g, bỏ vào ấm đất đun lấy 1 bát nước thật đặc, rồi uống.
Bồ công anh, thiên hoa phấn, liên kiều, bối mẫu, bốn vị đồng lượng 4g, thanh bì 6g, sắc uống.
Khi nhọt mọc ở vú sưng đau, có thể dùng Thuốc bôi trực tiếp vào đầu vú:
Đan sâm 80g, thược dược 80g, tán thành bột rồi ngâm dấm một đêm, dùng 200g mỡ lợn đổ Thuốc vào nấu thành cao, lọc bỏ bã. Dùng cao Thuốc này bôi vào vú ngày 2-3 lần.
Chi ma (hạt vừng) sao đen, nghiền nhỏ trộn với dầu hoả thành bột nhão, bôi vào vú.
Xạ can, huyền thảo bằng lượng tán thành bột hoà thêm một ít mật, bôi vào chỗ đau.
Hoàng liên 10g, binh lang (hạt cau) 10g, hai thứ đem tán bột, trộn với lòng trắng trứng gà, bôi vào nơi vú sưng đau, ngày 2-3 lần, liên tục vài ngày.
Các phương Thuốc uống
Hải kim sa (bòng bong) 20g, sắc khoảng 1 bát với một phần nước, một phần rượu, lấy khoảng nửa bát đem uống.
Thảo quyết minh 30-100g tuỳ theo mức độ nặng nhẹ, sản phụ khoẻ hay yếu dùng lượng phù hợp, sắc uống, ngày 1 thang, liên tục 3- 5 thang.
Nếu nhọt vú đã vỡ mủ cho uống thang:
Ngân hoa 15g, bạch chỉ 12g, lệ chi hạch 15g, đương quy 15g, liên kiều 10g, quất hạch 15g, bồ công anh 15g, lộc giác sương 15g, tạo giác thích 30g, sắc uống nóng ngày 1 thang, chia nhiều lần.
Hoặc bồ công anh 15g, ngân hoa 10g, xuyên sơn giáp 10g, ngưu bàng 10g, xích thược 5g, vương bất lưu hành 15g, liên kiều 10g, sài hồ 5g, sinh địa 10g, cam thảo 5g. Sắc uống ngày 1 thang, liên tục 3-5 thang.
Nếu người bệnh khí hư gia: đảng sâm, hoàng kỳ mỗi thứ 10g. Đau nhiều gia: nhũ hương 5g, một dược 5g. Nóng nhiều khát nước thêm Hoàng cầm 10g, thiên hoa phấn 10g, chi tử 10g.
Trường hợp mưng mủ lâu không khỏi dùng:
Toàn qua lâu (vỏ và hạt quả) 30g, thiên hoa phấn, hoàng cầm, liên kiều, thanh bì, tạo giác thích, ngưu bàng tử, sài hồ, chi tử, trần bì mỗi thứ 9g, kim ngân hoa 30g, bồ công anh 25g, xích thược 10g, sinh cam thảo 5g. Sắc uống, ngày 1 thang, chia 3 lần.
TTƯT.DS. Phạm Hinh