Đại hoàng là thân rễ phơi hay sấy khô của nhiều loại đại hoàng như: chương diệp đại hoàng, đường cổ đặc đại hoàng, dược dụng đại hoàng.
đại hoàng">
đại hoàng là thân rễ phơi hay sấy khô của nhiều loại
đại hoàng">
đại hoàng như: chương diệp
đại hoàng, đường cổ đặc
đại hoàng, dược dụng
đại hoàng. Trong y học cổ truyền,
đại hoàng là vị Thuốc tốt, được coi là “lão tướng quân”; vào kinh tỳ, tâm, can, tam tiêu, tiểu tràng; tác dụng thanh nhiệt tả hỏa, thông tiện, công tích đạo trệ, hoạt huyết trục ứ, điều hòa khí huyết, dược lực mạnh. Bản kinh ghi: “Chủ bách bệnh, trừ hàn nhiệt tà khí, trục tích tụ ở ngũ tạng... gột rửa tràng vị, thay cũ đổi mới”.
Tác dụng dược lý và ứng dụng lâm sàng
Tác dụng tả hạ:
đại hoàng có tác dụng tả hạ. Thường dùng trong trường hợp nhiệt kết đại tiện táo. Tác dụng rõ rệt trong nhiều trường hợp bệnh nguy cấp như: đau bụng cấp do đại tiện táo, dùng
đại hoàng pha nước sôi uống hoặc nước sắc
đại hoàng thụt đại tràng có tác dụng rất tốt.
Thực tế lâm sàng dùng
đại hoàng có thể giúp thải các độc tố trong cơ thể ra bên ngoài bằng đại tiện tác dụng vừa tốt lại đơn giản. Các chất độc trong cơ thể được bài trừ ra ngoài không những toàn thân nhẹ nhàng, thoải mái, da dẻ mịn màng, đẹp mà còn khỏe mạnh, sống lâu.
Tác dụng chống viêm, kháng khuẩn:
đại hoàng có tác dụng ức chế tác dụng nhiều loại vi khuẩn ở các mức độ khác nhau. Lâm sàng thường dùng trong các trường hợp do tà khí bên ngoài gây viêm, nhiệt độc ứ tắc gây ra mắt đỏ, đau họng, miệng lưỡi sinh nhọt mụn, răng lợi viêm sưng, mụn nhọt sưng tấy ngoài da, nhọt vú... Ngoài ra
đại hoàng còn được dùng làm vị Thuốc chủ lực “quân” trong bài
đại hoàng mẫu đơn bì thang để điều trị trong trường hợp viêm ruột.
Tác dụng bảo vệ gan, lợi mật: Dùng
đại hoàng phối hợp với nhân trần, chi tử, uất kim, chỉ thực, sài hồ, mộc hương (nhân trần cao thang) tác dụng thanh tiết thấp nhiệt điều trị hoàng đản do viêm gan, viêm túi mật, sỏi mật...
Tác dụng chỉ huyết: Những trường hợp hỏa nhiệt thượng nghịch, bức huyết vọng hành dẫn đến nôn ra máu, chảy máu mũi, dùng
đại hoàng tán bột giúp cầm máu nhanh mà tác dụng phụ lại rất ít, dùng
đại hoàng sao cháy thành than tác dụng càng tốt.
Hoạt huyết khứ ứ: Do va đập, chấn thương hay huyết ứ, bế kinh đều có thể dùng
đại hoàng phối hợp với các vị Thuốc hoạt huyết hóa ứ khác tác dụng rất tốt.
Tác dụng chống lão hóa, chống ung thư, ức chế miễn dịch, chống tăng sinh tế bào tiểu cầu thận, giảm mỡ máu...
Một số nghiệm phương
Điều trị đại tiện táo:
- Khí suy đại tiện táo: nhân sâm (đảng sâm 15g), hoàng kỳ 15g,
đại hoàng 10g sắc uống.
- Huyết hư đại tiện táo: đương quy, bạch thược,
đại hoàng mỗi vị 10g sắc uống.
- Âm hư đại tiện táo: mạch đông, thiên đông mỗi vị 12g;
đại hoàng 10g sắc uống.
- Dương hư đại tiện táo: chế phụ tử 10g sắc kỹ trước, can khương 6g,
đại hoàng 10g sắc uống.
- Đại tiện táo do thực tích khí trệ: binh lang 6g, mộc hương,
đại hoàng mỗi vị 10g sắc uống.
- Đại tiện táo do nhiệt kết tinh khô:
đại hoàng, chỉ thực, hậu phác, bạch thược, hạnh nhân.
Điều trị đái tháo đường biến chứng thận: Hoàng kỳ 50g, xích thược 25g, xuyên khung, đương quy, kê nội kim, thương truật mỗi vị 15g; đào nhân, hồng hoa,
đại hoàng mỗi vị 6g; tang ký sinh 30g sắc uống. Phù hợp với những trường hợp khí hư, huyết ứ, người mệt mỏi, sắc mặt vàng khô, có protein trong nước tiểu.
Điều trị đái tháo đường biến chứng võng mạc mắt giai đoạn sớm: Thiên hoa phấn 15g, cát căn, hoài sơn mỗi vị 20g; ngọc trúc, sinh địa, bạch thược, sơn thù du, kiều mạch diệp, đan sâm mỗi vị 15g;
đại hoàng sao 6g... phù hợp với thể âm hư táo nhiệt. Triệu chứng thường gặp trên lâm sàng: phiền khát, uống nhiều, tiểu tiện nhiều lần hoặc người gầy, hay đói, lưỡi đỏ thẫm, ít rêu, mạch tế sác; khám mắt phát hiện thấy có hiện tượng phình vi mao mạch, chấm xuất huyết rải rác, võng mạc phù nhẹ.
Tác dụng phụ và những chống chỉ định
Tác dụng phụ chủ yếu do uống liều quá cao gây ra buồn nôn, nôn, đau đầu, bụng trướng, đi ngoài phân lỏng... Thông thường sau khi ngừng Thuốc thì các triệu chứng này cũng giảm dần. Thành phần của
đại hoàng có chứa anthraquinone, vì vậy dùng
đại hoàng liên tục trong một thời gian dài lại gây ra hiện tượng táo bón thứ phát. Theo y học cổ truyền, tính khổ hàn của
đại hoàng dễ gây tổn thương vị khí, do đó những người tỳ vị hư nhược nên thận trọng khi dùng
đại hoàng. Ngoài ra,
đại hoàng còn có tính trầm giáng, thiên về hoạt huyết, hóa ứ nên phụ nữ có thai hoặc cho con bú cũng nên thận trọng khi sử dụng.
TS. BS. Nguyễn Tâm Thuận
(Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương)