Hướng đi mới trong can thiệp, hỗ trợ trẻ tự kỷ tại Cần Thơ

với tỷ lệ mắc gần 2%, trẻ rối loạn phổ tự kỷ là gánh nặng và nỗi buồn của gia đình có con mắc bệnh. nhiều trẻ phát hiện bệnh trễ khiến hiệu quả can thiệp, hỗ trợ trẻ phát triển rất thấp; phụ huynh không được trang bị kiến thức và kỹ năng đầy đủ trên hành trình gian nan cùng con. tại tp cần thơ, nhiều năm qua, lĩnh vực can thiệp, chăm sóc trẻ tự kỷ được quan tâm, phát triển, tạo điều kiện cho trẻ bệnh trong vùng có cơ hội hòa nhập cộng đồng tốt hơn.

Lớp học đặc biệt

bs phạm văn đông tư vấn cho một phụ huynh can thiệp điều trị tự kỷ cho trẻ.

Giữa tháng 7-2021, lớp học trực tuyến miễn phí của ths.bs trần thiện thắng, giảng viên trường đại học y dược cần thơ bắt đầu lúc 19h30, đã thu hút hơn 30 phụ huynh có con mắc bệnh tự kỷ tham gia. họ là những phụ huynh có con đang được theo dõi, can thiệp điều trị tại phòng khám tâm lý cần thơ của bs thắng. lớp học này nằm trong chuỗi chương trình tư vấn trực tuyến miễn phí của bs thắng hỗ trợ các phụ huynh trong những ngày tp cần thơ thực hiện giãn cách xã hội để phòng, chống dịch covid-19.

Một người mẹ có con 3 tuổi cho biết, cứ đêm đến, khi chuẩn bị ngủ thì đứa bé lại trở nên phấn khích không kiểm soát, chạy vòng quanh phòng. Tới khuya, khi đã mệt lả, bé mới thiếp đi vào giấc ngủ. BS Thắng tư vấn phụ huynh thay đổi thời gian sinh học đối với trẻ, mẹ con nên sửa soạn cho việc đi ngủ sớm, từ đầu hôm. Từ lúc đó, trẻ bắt đầu chạy nhảy cho đến khi chán thì đến thời gian thích hợp để cả nhà đi ngủ. Chia sẻ với nhau trên lớp học, nhiều ông bố, bà mẹ than thở, cảm thấy có lỗi với con trẻ, vì bận rộn mưu sinh, họ không nhận ra con mắc bệnh với những dấu hiệu bất thường để sớm đưa con đi thăm khám kịp thời. Đau lòng hơn, nhiều trẻ đã được chẩn đoán bệnh, nhưng cha mẹ cũng không dành được nhiều thời gian cho con.

Theo bs trần thiện thắng, hai yếu tố then chốt trong việc mang lại hiệu quả can thiệp, hỗ trợ điều trị trẻ tự kỷ chính là trẻ mắc bệnh được chẩn đoán sớm trước 2 tuổi và phụ huynh có kiến thức, biết cách đồng hành cùng con. ghi nhận tín hiệu đáng mừng tại phòng khám tâm lý cần thơ, hiện nay hầu hết bệnh nhi nghi ngờ tự kỷ được cha mẹ đưa đến khám trước 2 tuổi. so với 3-5 năm trước, trẻ được chẩn đoán bệnh trễ, khi đã 5-8 tuổi, việc can thiệp khó khăn, kém hiệu quả. bs trần thiện thắng tích cực cung cấp thông tin liên quan đến bệnh tự kỷ, những phương pháp can thiệp, những điều phụ huynh cần biết, sự tiến bộ của y học thế giới trong lĩnh vực điều trị, can thiệp hỗ trợ trẻ tự kỷ ở trang facebook phòng khám tâm lý cần thơ.

Nhóm các bác sĩ trường đại học y dược cần thơ, với sự tham gia đồng tác giả của bs trần thiện thắng, đang thực hiện đề tài nghiên cứu cấp thành phố “xây dựng mô hình sàng lọc, chẩn đoán và can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ”, thực hiện tại các trường mầm non, trong giai đoạn 2019-2021. trong khuôn khổ đề tài, mỗi trường có 1-2 cô giáo được đào tạo, tập huấn về những kiến thức, kỹ năng nhận diện trẻ nghi ngờ có liên quan đến phổ tự kỷ. nhà trường áp dụng bộ câu hỏi mchat là bộ câu hỏi sàng lọc nguy cơ tự kỷ cho trẻ do bộ y tế thông qua, áp dụng. những trẻ có bất thường được chuyển đến phòng khám tư vấn tâm lý tại bv nhi đồng tp cần thơ. phòng khám hoạt động từ tháng 9-2019, là một trong số ít đơn vị công lập đầu tiên duy nhất trong vùng thực hiện hỗ trợ tư vấn điều trị các rối loạn hành vi, tâm lý, ngôn ngữ cho bệnh nhi, bao gồm cả nhóm trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ. bs phạm văn đông, phụ trách phòng khám, phó trưởng khoa vật lý trị liệu, bv nhi đồng tp cần thơ, cho biết: sắp tới, bv tiếp tục phối hợp với trường đại học y dược cần thơ để nâng cao hơn nữa hiệu quả tầm soát, can thiệp hỗ trợ trẻ tự kỷ.

Những nỗ lực của các đơn vị, cá nhân trong ngành y tế từng bước nâng cao nhận thức cộng đồng về bệnh lý phổ biến trong thời hiện đại này, đồng thời, nâng cao vai trò, năng lực của hệ thống giáo dục mầm non và hệ thống y tế cơ sở trong việc tầm soát, phát hiện sớm và can thiệp kịp thời đối với nhóm trẻ tự kỷ.

Cần gỡ bỏ rào cản trong điều trị

Các bậc cha mẹ có con mắc bệnh tự kỷ thường tìm đến một số trung tâm cung cấp dịch vụ tầm soát, can thiệp hỗ trợ tại cần thơ gồm phòng tư vấn tâm lý - hành vi bệnh viện nhi đồng tp cần thơ, trung tâm giáo dục trẻ chuyên biệt ngôi sao, phòng khám tâm lý cần thơ, trung tâm rồng việt chi nhánh cần thơ. ngoài ra, còn một số địa chỉ khác như trường tương lai hay nhóm trẻ gia đình có tiếp nhận cả trẻ tự kỷ do các cá nhân đảm trách. kể cả công lập và tư nhân, các đơn vị kể trên có hình thức hoạt động, năng lực chuyên môn và mục đích hướng tới khác nhau, vì thế chất lượng can thiệp, hỗ trợ trẻ cũng khác nhau.

Theo BS Trần Thiện Thắng, hiện các trung tâm đều vướng phải một số khó khăn, liên quan đến nguồn lực cũng như mức phí chi trả phù hợp với điều kiện thu nhập trung bình của người dân miền Tây. Để can thiệp hiệu quả, cần sự tham gia với tỷ lệ một giáo viên và một hoặc hai trẻ mới đạt hiệu quả tốt nhất. Tuy nhiên, các trung tâm hiện nay thường tập trung nhóm trẻ và thiên nhiều hơn về khâu chăm sóc. Liên quan đến nguồn nhân lực, hiện toàn vùng ĐBSCL chưa có trường mở được mã ngành đào tạo nhân lực các lĩnh vực giáo dục đặc biệt, tâm lý thực hành lâm sàng của nhi hay âm ngữ trị liệu. Khóa sinh viên y khoa của Trường Đại học Y Dược Cần Thơ ra trường năm 2020 mới được tiếp cận và học về phổ tự kỷ. Đó chính là những rào cản liên quan đến năng lực tầm soát, phát hiện sớm và can thiệp kịp thời cho trẻ tự kỷ.

Bên cạnh đó, phụ huynh chưa được hỗ trợ đào tạo, hướng dẫn để đồng hành cùng con. nhiều cha mẹ có con đầu lòng mắc bệnh, thiếu kinh nghiệm về sự phát triển của trẻ. nhiều trường hợp nhận thấy con chậm nói, lại gặp phải sự cản ngăn của người thân, ông bà, cho rằng từ từ trẻ sẽ biết nói, không cần thiết phải đi thăm khám, chữa trị. chính sự chần chừ, nấn ná của phụ huynh làm ảnh hưởng đến thời gian vàng bắt đầu can thiệp kịp lúc cho trẻ. theo các nghiên cứu, trẻ tự kỷ cần được can thiệp trung bình 5-6 giờ mỗi ngày. như thế, ngoài việc trẻ được chẩn đoán chính xác bệnh thuộc nhóm rối loạn nào, lên lộ trình can thiệp phù hợp thì cần có chương trình đào tạo cho phụ huynh biết cách can thiệp, giúp trẻ học kỹ năng giao tiếp và hòa nhập cộng đồng.

Theo BS Trần Thiện Thắng, hầu hết phụ huynh mắc lỗi nóng vội, dạy trẻ theo ý phụ huynh muốn chứ không phải dạy cái các con cần. Vì vậy, ngành Y tế cần quan tâm hơn đến việc hỗ trợ phụ huynh can thiệp, hướng dẫn con những kỹ năng tiền ngôn ngữ, để tương tác cùng con trong quá trình đồng hành, giúp con hòa nhập tốt với cộng đồng.

Các nước phát triển trên thế giới đã bắt đầu nghiên cứu về ứng dụng cả robot dạng người vào việc hỗ trợ can thiệp trẻ tự kỷ. mới đây, đại học y dược cần thơ phối hợp với đại học brussel của bỉ tổ chức hội thảo trực tuyến “rối loạn phổ tự kỷ và ứng dụng robot dạng người hỗ trợ can thiệp cho trẻ” để thu thập ý kiến của các chuyên gia, đồng thời từng bước mở rộng ra cộng đồng, về sự hỗ trợ của robot trong quá trình can thiệp cho trẻ tự kỷ. cùng với việc ứng dụng nền tảng công nghệ thông tin, bs trần thiện thắng cho biết sẽ sớm đề xuất hình thức tư vấn từ xa hỗ trợ phụ huynh can thiệp cho con.

Bài, ảnh: THU SƯƠNG