Sau 1 năm rưỡi quán triệt với tất cả mọi người trong gia đình nói không với tivi và nghiêm túc tìm hiểu về việc xem tivi ở trẻ em dưới 3 tuổi, mình càng tin tưởng rằng mình đã làm đúng.
* Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả, không thuộc về tòa soạn.
Chị Phạm Thảo Quỳnh Mai (ở Hà Nội) từng là trưởng phòng truyền thông của một đơn vị sách. Kể từ khi có con, chị quyết định tạm dừng sự nghiệp để dành toàn thời gian và tâm huyết để làm quen với con và cũng từ đó, gia đình chị nói không với tivi.
Hiện tại bé pi nhà chị quỳnh mai tròn 1 tuổi rưỡi. bé không có đam mê với tivi, ipad, điện thoại, bé thích đọc sách, khả năng tập trung tốt, thích được chơi các hoạt động của người lớn như nấu ăn, quét nhà, gấp chăn và đặc biệt là rất tình cảm. tuy nói chưa sõi nhưng khả năng ngôn ngữ của bé phát triển khá tốt, bé có thể diễn tả được mong muốn của mình cho mẹ hiểu bằng những câu ngắn. bài viết dưới đây chị quỳnh mai chia sẻ quan điểm của mình về việc vì sao gia đình chị hoàn toàn bỏ xem tivi từ khi bé pi ra đời.
Câu chuyện về một chú chuột ở Seatle
Một con chuột bình thường luôn có bản năng tránh đi vào vị trí trung tâm trong không gian. Bạn có thể thấy chúng đi men theo các gờ tường, trèo lên chân bàn, thập thò trong góc bếp chứ không bao giờ thấy chúng ngẩn ngơ vãn cảnh chính giữa phòng khách nhà bạn cả.
Bản năng tránh ở giữa bất cứ chỗ nào giúp cho loài chuột sinh tồn giữa thế giới chúng không có mấy bạn bè thân.
![Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải]( "Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải")
Nhưng điều đó sẽ không còn như vậy nếu chuột được xem TV 6 giờ mỗi ngày trong nhiều ngày liên tiếp.
Tại một phòng thí nghiệm ở Đại học Washington, người ta đã cho một con chuột xem Cartoon Network hằng ngày rồi đánh giá sự thay đổi hành vi của nó. Kết quả là chỉ sau 10 ngày, con chuột đó trở nên "dạn dĩ" và "mạo hiểm" đến mức đánh mất bản năng của mình để lai vãng tại vị trí trung tâm trong không gian nhiều hơn và ở lại đó lâu hơn những con chuột khác.
Bên cạnh các vấn đề về suy giảm trí nhớ tạm thời của con chuột mà các nhà khoa học phát hiện ra, điều này đồng nghĩa với việc sự nguy hiểm đến tính mạng của nó đã tăng lên rất nhiều.
Nhịp độ của các chương trình truyền hình luôn diễn ra quá nhanh
Trong 20 giây đầu của video Youtube nhiều lượt xem nhất thế giới Baby Shark, cứ 3 giây lại có một cảnh được thay đổi. Khi xem những hình ảnh này, bằng trải nghiệm và vốn sống hình thành trong nhiều năm, bộ não của người lớn sẽ kết nối chúng thành một câu chuyện mạch lạc có ý nghĩa.
Nhưng các em bé chưa biết đi thì không. Chúng chưa có khả năng làm điều đó. Trong mắt chúng trên TV đơn giản chỉ là các hình ảnh được thay đổi liên tục. Không có thông điệp, không có nội dung, không có câu chuyện. Vì vậy khi em bé nhà bạn nhìn chằm chằm vào màn hình TV, không phải là nội dung của video, chính sự thay đổi và chuyển cảnh liên tục mới là thứ thu hút chúng.
![Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải]( "Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải")
Gia đình chị Quỳnh Mai đã không xem TV được 1 năm rưỡi.
Điều này đã được Ari Brown, một bác sĩ nhi khoa và thành viên của uỷ ban Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ xác nhận trong một báo cáo nằm 2001: Trẻ em không thực sự hiểu những gì đang xảy ra trên màn hình cho đến khi chúng 2 tuổi. Và phải mất 18 tháng, não của trẻ mới phát triển đến mức hiểu các biểu tượng trên màn hình trở thành biểu tượng tương đương của chúng trong thế giới thực.
Nhịp độ quá nhanh của các chương trình truyền hình, kể cả các chương trình cho trẻ em, đã dạy cho bộ não giống như bọt biển của các em bé luôn mong đợi cuộc sống này phải có tốc độ diễn ra nhanh chóng như thế.
Nhưng thế giới thực như chúng ta đã biết thì không. Không có ông đạo diễn nào cắt bỏ được cảnh mẹ cần thời gian chuẩn bị nấu nướng, thì đồ ăn thơm ngon chín tới mới được bưng ra. Trẻ phải học cách chờ đợi khi xếp hàng vào cửa TiniWorld. Trước khi đến được công viên vui chơi là phải trải qua một quãng đường kiên nhẫn ngồi trên xe rất buồn tẻ. Sự kiên nhẫn và tập trung bắt đầu từ những điều như thế.
Các video Youtube – hay các chương trình TV cũng vậy, liên tục thay đổi, liên tục thú vị và hầu như không bao giờ buộc trẻ phải động não giải quyết bất cứ điều gì. Vấn đề nảy sinh không chỉ nằm ở việc những trẻ mới biết đi làm gì khi chúng xem TV, vấn đề nằm ở chỗ những gì chúng đã không làm khi đối diện với màn hình vô tuyến.
![Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải]( "Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải")
Xem TV làm giảm đáng kể sự tương tác và khám phá
2 năm đầu tiên của con bạn là thời điểm quan trọng để phát triển trí não. Trẻ sơ sinh ra đời với kích thước não bộ khoảng 333 gram. Não sẽ tiếp tục phát triển cho đến năm 20 tuổi rồi không có thay đổi nào đáng kể kể từ đó trở về sau. Tuy nhiên, chỉ riêng trong 2 năm đầu đời, kích thước não bộ nhân lên gấp 3, đây là giai đoạn não bộ phát triển phi thường nhất trong suốt cuộc đời mỗi người.
Não sẽ thay đổi theo những gì môi trường cung cấp. Vì vậy đừng cung cấp cho trẻ một thế giới kích thích quá nhiều màu sắc, quá nhiều âm thanh và diễn ra quá nhanh dưới bất kỳ cái màn hình nào.
Trong những năm đầu tiên khi đến với cuộc đời, trẻ cần được biết thế giới này là gì và cách nó vận hành ra sao. Việc xem TV làm giảm đáng kể sự tương tác và khám phá. Montessori có một câu nói nổi tiếng "Play is the work of the child" – đối với trẻ, "chơi" chính là một công việc và công việc này cần được thực hiện nghiêm túc.
Khi con bạn chơi, trẻ đang tích cực tìm hiểu cách thế giới hoạt động. Bằng các thử nghiệm nguyên nhân và kết quả, bằng việc cho tất cả mọi thứ vào mồm, bằng cách lắng nghe các âm thanh xung quanh, ngửi mùi hương của hoa lá, tương tác và nói chuyện với bố mẹ, hay nhận biết những tín hiệu đổ về khi xúc giác chạm lên bất cứ vật gì, em bé mới đang thực sự sống trong thế giới thật đầy lạ lẫm và hấp dẫn.
Nhà giáo dục Jean Pieget gọi hai năm đầu đời của trẻ là thời kỳ trí tuệ giác – động (sensori – motor: cảm giác & vận động), vì trong suốt thời kỳ này, trẻ cần được sử dụng tất các giác quan và vận động của mình để nhận biết về chính mình và thế giới, chứ không phải bằng việc ngồi hằng giờ trước màn hình điện tử không biết cách hồi đáp lại khi trẻ nói trẻ cười.
![Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải]( "Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải")
Bé Pi tận hưởng niềm vui từ các trò chơi ở nhà.
Trẻ em được lập trình để học hỏi từ việc tương tác với những người khác. Những thay đổi tinh vi của nét mặt, sự lên xuống của giọng nói và ngôn ngữ cơ thể giữa trẻ mới biết đi và cha mẹ không chỉ đẹp mắt mà còn phức tạp đến mức các nhà nghiên cứu phải ghi lại những tương tác này trên video và làm chậm chúng chỉ để xem mọi thứ đang diễn ra.
Việc kể cho con bạn nghe về quần áo mà bạn đang gấp còn mang tính giáo dục hơn nhiều so với bất kỳ video nào được thiết kế để nâng cao trí tuệ của trẻ.
Trẻ không thể học được ngôn ngữ qua TV
Bạn biết điều này chứ, 2 năm đầu tiên của trẻ cũng là thời điểm quan trọng để trẻ học ngôn ngữ - thứ phức tạp nhất mà bộ não con người có thể học được.
Ngôn ngữ chỉ được học thông qua tương tác với người khác, không phải bằng cách nghe thụ động trên TV. Nếu bạn không đáp lại nỗ lực giao tiếp của con, trẻ (và chính bạn) có thể bỏ lỡ những cột mốc quan trọng này.
Một cách tự nhiên, nếu trẻ thấy gương mặt hồ hởi và nụ cười hạnh phúc của mẹ khi trẻ nói "mạ mạ", trẻ sẽ được khích lệ để lặp lại những âm thanh tạo ra dạng phản hồi như thế. Sau khi sinh ra, thậm chí là ngay từ khi còn trong bụng mẹ, trẻ đã bước vào thời kỳ nhạy cảm ngôn ngữ. Trẻ sẽ khám phá ra rất nhiều khả năng của các cơ quan phát âm và tiếp tục thực hành chúng với sự sung sướng vô cùng ("Sự thật về 3 năm đầu đời của trẻ", tác giả: Bác sĩ Silvana Quattrocchi Montanaro).
![Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải]( "Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải")
Bạn có biết chỉ cần bật TV ở chế độ nền, ngay cả khi "không có ai đang xem", cũng đủ để trì hoãn sự phát triển ngôn ngữ. Bình thường cha mẹ sẽ nói khoảng 940 từ mỗi giờ khi trẻ mới biết đi. Nhưng khi bật TV, con số đó giảm xuống còn 770! Ít từ hơn có nghĩa là ít học hơn.
Bên cạnh đó, khi những đứa trẻ thường xuyên xem TV đến trường, chúng phải thay đổi từ việc chủ yếu là người học bằng hình ảnh sang người học nghe. Nếu một đứa trẻ xem TV nhiều hơn tương tác với gia đình, chúng sẽ gặp khó khăn trong quá trình chuyển đổi này và việc học ở trường của chúng sẽ bị ảnh hưởng.
Nhiều chương trình thiếu nhi bóp méo thế giới thực
Điều cuối cùng mình muốn nói tới là sự phù hợp của các nội dung trên TV với trẻ em. Nhiều chương trình truyền hình và video hướng đến trẻ em đang thực sự dạy chúng những điều sai lầm. Họ bóp méo thực tế bằng cách mô tả thế giới không có thật và phi logic. Cho dù đó là một chương trình truyền hình thực tế, thì đó cũng không phải là thực tế.
Khi nhắc đến Tom và Jerry, có thể một loạt các ấn tượng tốt đẹp về một chú chuột Jerry thông minh, một chú mèo Tom ngốc nghếch và sự hài hước giải trí vui vẻ của một bộ phim hoạt hình kinh điển sẽ hiện lên trong đầu bạn. Nhưng tất cả những ấn tượng đó là kết quả tư duy từ một bộ não trưởng thành. Bộ não đó đã gọt giũa cẩn thận để loại bỏ các chi tiết thừa và thứ còn lại là những gì mà nó muốn bạn thấy.
![Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải]( "Vì sao từ khi có con nhà mình không xem tivi nữa? Mẹ Hà Nội đưa ra lý do khiến ai cũng phải")
Cho chúng xem cuộc rượt đuổi tốc độ cao nhưng không cho chúng biết chỉ cần một cú va chạm nhẹ là cơn đau sẽ ập đến (Ảnh minh họa).
Để mình thuật lại cho bạn nghe thế giới Tom và Jerry trong mắt các em bé dưới 3 tuổi, những con người mới ra đời của chúng ta. Trong thế giới này, mèo Tom có thể nhảy vào nồi nước sôi và đứng dậy như chưa có chuyện gì xảy ra. Có thể bị cắt đuôi và 5 giây sau chiếc đuôi mọc trở lại bình thường. Có thể bị chuột Jerry cài pháo cho nổ tung nhưng lại không hề biết đau. Có thể bị đánh cho xẹp lép rồi lại bật dậy chơi tiếp cuộc đua mèo vờn chuột. Chúng vờn bắt và rượt đuổi không có ngày nghỉ, không có điểm dừng, không có sự tĩnh lặng. Chúng không biết đau và không biết sợ hãi.
Bạn biết những điều trên là không có thật. Nhưng những đứa trẻ thì không, chúng không biết điều ấy. Bạn cho chúng xem những chương trình kiểu vậy, để rồi khi chúng muốn nghịch nồi nước sôi thì lại vất vả cản ngăn. Cho chúng xem cuộc rượt đuổi tốc độ cao nhưng không cho chúng biết chỉ cần một cú va chạm nhẹ là cơn đau sẽ ập đến. Bạn cho chúng thấy một thế giới phi tự nhiên để rồi mong chúng lớn lên thông minh và thích nghi tốt với cuộc sống thực tại?
Trong 3 năm đầu đời, trẻ đang cố gắng tạo cảm thức về môi trường và về đời sống xung quanh, do đó bạn biết không, trẻ cần được thấy thực tại này được trình bày theo một cách nghiêm túc.
Trẻ sẽ tin mọi điều ta nói, và nhiệm vụ của người lớn là thành thật. Đừng lấp đầy tâm trí trẻ bằng những quan niệm sai lầm để rồi sau đó phải sửa lại. Thực tại đối với trẻ chính là mọi người, là gia đình, trường học, những thứ trẻ sống cùng và trải nghiệm trực tiếp. Chứ không phải những con thú hoạt hình sống và hành xử như con người.
Không có gì kỳ lạ và hấp dẫn hơn chính cuộc sống đời thường. Đừng hạ giá trị của thứ thực tại này xuống và tái tạo lại nó theo cách nhìn của người lớn qua màn hình điện thoại. Nếu cứ tiếp tục như vậy, chúng ta không chỉ khiến trẻ trở nên lẫn lộn, bối rối mà còn bóp méo năng lực quan sát và khám phá những điều kỳ diệu trong cuộc sống của con mình.