Câu hỏi này được rất nhiều người bệnh huyết áp đặt ra với bác sĩ. Vậy thực hư của việc không dùng Thuốc trong điều trị huyết áp ra sao? Muốn áp dụng phải thực hiện như thế nào?
Phải khẳng định ngay, với những người cao huyết áp kịch phát (210/120 mmHg), việc dùng Thuốc là bắt buộc. Tuy nhiên, khi đã phát hiện cao huyết áp chúng ta cũng không nhất thiết phải dùng Thuốc ngay bởi vì cao huyết áp có thể kiểm soát được bằng cách thay đổi chế độ ăn, sinh hoạt.
Hiện nay ở nước Mỹ có khoảng 30 - 40 triệu người bị cao huyết áp và hầu hết người Mỹ trưởng thành đều có huyết áp cao hơn giá trị lý tưởng (120/80mmHg). Ở Việt Nam, tỷ lệ người dân bị mắc bệnh cao huyết áp cũng tăng dần theo từng năm.
Đã từ lâu cao huyết áp được xem là bệnh ở người già, thế nhưng thật ra bệnh cao huyết áp có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, thậm chí ở đứa trẻ 7 ngày tuổi nếu huyết áp của bé lớn hơn 96 mmHg.
Ở nhiều nghiên cứu người ta nhận thấy nếu cao huyết áp ở người trẻ mà không điều trị tuổi thọ của những người này sẽ giảm đi 10 - 20 năm so với người già bị cao huyết áp. Vì vậy việc phát hiện sớm, ngừa bệnh cao huyết áp rất quan trọng với cộng đồng.
Giảm muối
Đây là biện pháp hàng đầu trong điều trị hạ áp. Có 60% người cao huyết áp có thể kiểm soát được bệnh bằng cách giảm muối trong chế độ ăn.Thế nhưng ở những người này có thể là có bệnh ở mạch máu thận, nhu mô thận, đái tháo đường, béo phì đi kèm với cao huyết áp.
Vì vậy nếu bạn là người nhạy cảm với muối, bạn cần đi khám để được kiểm tra xem bạn có bệnh lý gì về nhu mô thận, động mạch thận hoặc đái tháo đường hay không để được điều trị đặc hiệu cho các bệnh này.
Có thể bạn sẽ tự hỏi vậy làm thế nào để biết là bạn có phải là người nhạy cảm với muối hay không? Hãy đo huyết áp lại vào 1 tuần sau ăn giảm muối. Nếu huyết áp của bạn giảm 20% so với ban đầu hoặc về bình thường, bạn là người nhạy cảm với muối.
Làm cách nào để giảm muối trong khẩu phần?
Nên giới hạn muối ở mức 5g/ngày. Ngoài lượng muối có sẵn tự nhiên trong thực phẩm (2g muối đối với thức ăn không ướp muối); lượng muối dùng để nêm vào thức ăn trong một ngày là 1 muỗng cà phê gạt ngang muối hoặc 2 muỗng cà phê nước mắm hoặc 2 muỗng canh xì dầu (chứa khoảng 3g muối).
Bạn không nên nêm thêm nước mắm, nước tương đối với thức ăn đã nêm nếm hoặc khi ăn trái cây không nên chấm muối. Các loại thức ăn mặn như mắm, dưa cà muối, cá khô nên loại ra khỏi thực đơn mỗi ngày.
Một chén canh chứa khoảng 0,8g muối tùy theo thực đơn và thời tiết mà bạn có thể húp hết nước. Ví dụ trời nóng, không ăn món kho bạn có thể húp hết nước của 2 chén canh trong hai bữa cơm chính.
Đối với các loại thức ăn nước như phở, hủ tíu, 1 tô sẽ chứa khoảng 1,8 - 2g muối, tốt nhất là bạn chỉ nên húp một phần nước khi ăn.
Đối với mì tôm chỉ nên nêm 1/3 đến 1/2 gói bột nêm khi chế biến. Một gói mì tôm chứa 4g muối. khối lượng muối này đã vượt quá 3g muối dành cho nêm nếm.
Việc giảm muối giai đoạn đầu sẽ làm chúng ta khó chịu, nhưng dần dần sẽ thích nghi. Theo kinh nghiệm bạn sẽ chỉ gặp khó khăn trong 1 - 2 tuần đầu mà thôi. Bạn có thể dùng vị chua và vị ngọt khi chế biến để tăng khẩu vị. Ví dụ canh chua, thịt bò xào hành tây và thơm… là những món có lượng muối nêm thấp nhưng ăn ngon vì áp dụng 2 nguyên tắc trên.
Thực đơn minh họa giảm muối
- Rau ngâm dấm đường để thay cho các loại dưa muối: Bắp cải, củ cải, cà rốt, dưa leo, mướp đắng cắt dài 4 - 5cm, bề ngang 1cm, gừng ớt xắt rối. Bỏ vào tô, rắc ít muối, trộn đều để 1 giờ. Đường và dấm trộn đều. Nước từ rau chảy ra chắt bỏ. Đổ dấm đường trộn đều để lạnh nửa ngày là ăn được.
- Thịt gà nướng xốt chanh: Nguyên liệu có hành tây (vị ngọt) và chanh (vị chua) để tăng khẩu vị khi giảm lượng muối ăn. Thịt gà cắt miếng lớn tẩm muối tiêu để ướp 5 phút. Thịt gà nhúng vào bột mì. Cho vào dầu chiên vàng đều hai mặt thịt gà lấy ra. Cuối cùng dùng dầu trong chảo đổ hành tây cắt miếng, cho ít muối trộn đều đến khi sắp chuyển màu để 2 miếng chanh cắt hơi dài lên trên hành tây, đậy nắp 4 - 5 phút, sau đó thêm một ít xì dầu và hạ xuống đổ vào thịt gà.
Tăng kali trong chế độ ăn
3,5g/ngày hoặc 50mg/kg cân nặng. Nếu một ngày bạn ăn được 300 - 500g rau, đặc biệt các loại rau lá xanh đậm và rau củ có màu vàng; 300g trái cây bạn đã bảo đảm được hơn 3g kali trong khẩu phần.
Ví dụ bạn ăn một dĩa rau muống luộc vào buổi trưa, một chén canh cải và một dĩa xà lách trộn vào buổi chiều, một trái cam là bạn đã bảo đảm nhu cầu về kali trong một ngày. Nếu bạn không thể ăn lạt để giảm muối, bạn vẫn có thể giảm nguy cơ của bệnh bằng cách nên ăn nhiều rau và trái cây.
Tăng canxi
Ăn cá nhỏ luôn xương, nghêu sò, uống sữa, ăn mè, ăn nhiều rau xanh là những biện pháp tăng canxi trong khẩu phần. Bạn chỉ cần uống 200ml sữa bột không béo, 50g nghêu sò, 1 muỗng mè đen là bạn đã nhận được 70% nhu cầu về canxi trong ngày.
Giảm chất béo, giảm rượu bia
Giảm chất béo là giảm năng lượng (500kcal/ngày) nếu bạn có thừa cân. Nên chuyển các dạng chiên, xào sang luộc kho để giảm lượng chất béo khẩu phần. Nếu bạn ăn nhiều cơm nên thay 2 chén cơm bằng 2 chén rau bạn đã giảm được 500kcal mỗi ngày.
Cần hạn chế rượu bia
Nên nhớ vẫn có thể uống nhưng chỉ uống tối đa 26g/ngày tức 2 lon bia 330ml hoặc 1 chai bia 500ml, 1 chung rượu đế, 1 ly rượu wisky nếu bạn nghiện rượu.
Tăng vận động
Tăng vận động đồng nghĩa với việc ngoài hoạt động thường ngày ta cần vận động thêm 30 phút nữa. Ví dụ như đi bộ, chạy, nhảy dây, bơi lội, bóng bàn… phù hợp với sức khỏe và lứa tuổi. Không nên tăng vận động theo kiểu dậy sớm khi trời chưa sáng để đi bộ. Đây là điều có hại vì thời điểm này lẽ ra phải được nghỉ ngơi.
Tăng vận động đồng nghĩa với việc ngoài hoạt động thường ngày ta cần vận động thêm 30 phút nữa
Cần phát hiện chính xác và sớm
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới, tăng huyết áp, khi huyết áp tối đa bằng hoặc trên 140mmHg và huyết áp tối thiểu bằng hoặc trên 90mmHg. Tăng huyết áp có thể là tăng một trong hai chỉ số này. Trong đó, trường hợp huyết áp tối thiểu tăng cao là đặc biệt nguy hiểm vì dễ gây tai biến mạch máu não.
Nên đo huyết áp và kiểm tra huyết áp định kỳ. Khi đã xác định là có cao huyết áp cần đo hai tới ba lần khác nhau trong vòng vài tuần ở những điều kiện tối ưu nghỉ ngơi 15 phút, sau đi tiểu, nhiệt độ môi trường phù hợp, ở tư thế tay ở vị trí ngang tim, dùng băng quấn phù hợp với lứa tuổi và cần phải đo cả hai tay.
Ở người bình thường, huyết áp ban ngày cao hơn ban đêm, huyết áp hạ xuống thấp nhất vào 1 - 3 giờ sáng khi ngủ say và huyết áp cao nhất từ 8 - 10 giờ sáng.
Cần tuân thủ điều trị khi có chỉ địnhTheo Bộ Y tế, tăng huyết áp là bệnh mạn tính nên cần theo dõi đều, điều trị đúng và đủ hàng ngày, điều trị lâu dài. Mục tiêu điều trị là đạt “huyết áp mục tiêu” và giảm tối đa “nguy cơ tim mạch”.
“Huyết áp mục tiêu” cần đạt là < 140/90mmHg và thấp hơn nữa nếu người bệnh vẫn dung nạp được. Nếu nguy cơ tim mạch từ cao đến rất cao, huyết áp mục tiêu cần đạt là < 130/80mmHg. Khi điều trị đã đạt huyết áp mục tiêu, cần tiếp tục duy trì phác đồ điều trị lâu dài kèm theo việc theo dõi chặt chẽ, định kỳ để điều chỉnh kịp thời.
Điều trị cần hết sức tích cực ở bệnh nhân đã có tổn thương cơ quan đích. Không nên hạ huyết áp quá nhanh để tránh biến chứng thiếu máu ở các cơ quan đích, trừ tình huống cấp cứu.
PGS.TS.BS TẠ THỊ TUYẾT MAI