Shigella dễ dàng vượt qua hàng rào acid của dạ dày. Qua ruột non và tăng sinh trong niêm mạc ruột già, gây phản ứng viêm cấp tính. Lớp tế bào thượng bì chứa vi khuẩn sẽ bị huỷ hoại, tróc ra, tạo nên các ổ loét nông trên nền niêm mạc viêm lan toả.
Định nghĩa
Lỵ trực khuẩn là bệnh viêm nhiễm cấp tính ở đường tiêu hóa do trực khuẩn Shigella gáy ra biểu hiện bệnh lý có thể từ tiêu chảy nhẹ cho đến hội chứng lỵ nặng với đau quặn bụng, mệt, sốt và dấu hiệu nhiễm trùng, nhiễm độc.
Mầm bệnh
Shigella là trực khuẩn Gram (-) không di động. Dựa vào đặc điểm kháng nguyên o (kháng nguyên thân) và một số đặc điểm sinh hoá, người ta chia ra 4 nhóm:
Nhóm A: Shigella dysenteriae.
Nhóm B: Shigella fexneri.
Nhóm C: Shigella boỵdii.
Nhóm D: Shigella sonnei.
Nhóm A hay gây dịch và bệnh cảnh nặng hon các nhóm khác (Shigella dysenteriae 1).
Các Shigella thuộc loại hiếu khí tuỳ nghi, mọc dễ dàng trên môi trường thường quy như EMB, Mac, Conkey, ss... chúng nhạy cảm với các dung dịch sát khuấn.
Dịch tễ
Khác với các vi khuẩn khác, chỉ cần một lượng nhỏ (10 - 100 vi khuấn) Shigella cũng đủ gây bệnh. Vì thế, bệnh rất dễ truyền từ người này sang người khác, nhất là ở những tập thế đông đúc (nhà trẻ, trường học, nhà giam...). Bệnh thường gày ra trên toàn thế giới, đặc biệt phố biến ở những nơi có điều kiện vệ sinh môi trường và thực phẩm kém.
Nguồn bệnh
Người bệnh là nguồn lây quan trọng, họ thải vi khuẩn trong suốt thời gian bệnh và cả trong thời gian hồi phục (6 tuần).
Đường lây truyền
Qua đường tiêu hóa. Chủ yếu là do tay bẩn tiếp xúc với phân người bệnh hoặc các dụng cụ ăn, thực phấm, uống nước... đã bị ô nhiễm. Ruồi nhặng cũng có thể truyền Shigella.
Khối cảm nhiễm
Các tập thể đông đúc và điều kiện vệ sinh, xử lý phân khồlạg tốt. Trẻ em và người lớn tuổi dễ bị nhiễm, khi bị bệnh thì thường nặng hơn những người khác.
Bệnh sinh
Sau khi xâm nhập. Shigella dễ dàng vượt qua hàng rào acid của dạ dày. Qua ruột non và tăng sinh trong niêm mạc ruột già, gây phản ứng viêm cấp tính. Lớp tế bào thượng bì chứa vi khuẩn sẽ bị huỷ hoại, tróc ra, tạo nên các ổ loét nông trên nền niêm mạc viêm lan toả. Lúc đầu tổn thương ở cuối ruột già và trực tràng, sau đó lan dần ra khắp các đoạn ruột. Tiêu chảy xuất hiện do rối loạn hấp thụ nước - điện giải.
Ruột bị viêm loét có thế đưa đến xuất huyết.
Shigella Dysenteria I có ngoại độc tố tác động lên ruột gây tiêu chảy và lên hệ thần kinh trẻ em.
Triệu chứng lâm sàng
Thời kỳ ủ bệnh
12-70 giờ. không có triệu chứng.
Thời kỳ khởi phát
1 - 3 ngày
Đột ngột, với triệu chứng không đặc hiệu:
Hội chứng nhiễm trùng: Sốt 39 - 40°c, ớn lạnh, đau cơ, mệt mỏi, buồn nôn, biếng ăn.
Triệu chứng tiêu hóa: Đi tiêu phân lỏng hoặc nước vàng, đau quặn bụng, có khi mất nước (tré em, người già).
Thời kỳ toàn phát, bệnh cảnh lỵ đầy đủ
Hội chứng nhiễm khuẩn: Sốt 39°c, ớn lạnh, mệt mỏi, biếng ăn.
Hội chứng lỵ, gồm 3 triệu chứng:
Đau quặn bụng từng cơn, dọc theo khung ruột già, mỗi lần đau lại kích thích đi tiêu, đi xong hết đau. '
Mót rặn nhiều, ngày càng tăng, đau thót vùng ruột già; ở người già, suy kiệt có thể dẫn đến sa trực tràng.
Phân có chất nhầy, máu, 10-40 lần/ngày, lượng phân ngày càng ít đi.
Tổng trạng: Suy sụp nhanh, mệt nhọc, lờ đờ, hốc hác, môi khô, lưỡi vàng nâu.
Trẻ em từ 1 - 4 tuổi thường có sốt cao kèm theo co giật, có biểu hiện thần kinh như li bì, lơ mơ, đau đầu, cổ cứng.
Chẩn đoán
Dịch tễ học
Sống ở nơi có bệnh dịch lỵ lưu hành.
Có tiếp xúc với người bệnh.
Lâm sàng
Hội chứng nhiễm khuẩn nặng.
Hội chứng lỵ.
Xét nghiệm phân
Soi phân tươi sau khi nhuộm xanh methylen.
Cấy phân trên máu Desoxycholate thạch ss... và phân lập được Shigella.
Điều trị
Bồi hoàn nước, điện giải
Cho người bệnh uống sớm ORS, truyền dịch khi mất nước và điện giải nặng.
Kháng sinh
Nhóm Betalactam: Ampicilin.
Cotrimonxazon (Trimethoprim sulfamethoxazole) 480mg X l viên/10kg cân nặng, chia làm 2 lần.
Nhóm Quinolon (Pefloxacine 400mg chia 2 lần/ ngày).
Điều trị triệu chứng
Các Thu*c giảm nhu động ruột không nên dừng vì làm triệu chứng xấu đi, kéo dài thời gian thải vi khuẩn.
Có thể dùng Thu*c an thần nhẹ.
Ăn thức ăn nhẹ, dễ tiêu. Cho uống nước hoặc ORS theo nhu cầu.
Dự phòng
Vệ sinh thực phẩm, vệ sinh ăn uống và vệ sinh nước, rửa tay trước khi ăn và chế biến thực phẩm.
Xử lý phân.
Cách ly người bệnh, sát khuẩn chất thải...
Chăm sóc
(Chung cho lỵ trực trùng và lỵ Amip).
Nhận định
Tình trạng hô hấp:
Quan sát da, móng tay, móng chân, đếm nhịp thở, kiểu thở. Nếu người bệnh suy hô hấp cần thông khí, cho thả oxy.
Tình trạng tuần hoàn:
Mạch.
Trong khi đi tiêu ồ ạt: Mạch nhanh nhỏ, huyết áp hạ (nhịp tim nhanh) dẫn đến suy tuần hoàn.
Huyết áp.
Cần theo dõi mạch huyết áp 30 phút /lần, 1 giờ/lần, 3giờ/lần: Theo y lệnh.
Tình trạng tri giác:
Tỉnh, lơ mơ, mê: Nhiễm độc thần kinh thường xảy ra ở trẻ em, người già trong thể nặng.
Tình trạng đi tiêu:
Số lần, số lượng phân, tính chất phân.
Đi tiêu máu ổ ạt, rối loạn nước, điện giải suy tuần hoàn sẽ dẫn đến Tu vong.
Số lượng máu mất ở thể nặng.
Tình trạng chung:
Lấy nhiệt độ.
Đo nước tiêu/24 giờ.
Lượng nước xuất nhập 24/giờ.
Có kế hoạch theo dõi thích hợp đế thực hiện kịp thời chính xác đầy đú các xét nghiệm cơ bản.
Theo dõi các biến chứng.
Xem bệnh án để biết:
Chấn đoán.
Chí định Thu*c.
Xét nghiệm.
Các yêu cầu theo dõi khác.
Dinh dưỡng.
Lập kê hoạch chăm sóc
Bảo đảm thông khí.
Theo dõi tuần hoàn.
Theo dõi dấu hiệu mất nước.
Thực hiện các y lệnh.
Chăm sóc hệ thống cơ quan nuôi dưỡng.
Giáo dục sức khóe.
Thực hiện kế hoạch chăm sóc
Báo đảm thông khí:
Theo dõi nhịp thở: Nếu người bệnh khó thờ nhanh cho thở oxy.
Theo dõi tuần hoàn:
Lấy mạch, huyết áp, nhiệt độ ngay khi tiếp nhận người bệnh và báo cáo bác sĩ.
Chuẩn bị truyền dịch đường tĩnh mạch. Nhẹ cho uống ORS.
Theo dõi sát mạch, huyết áp 30 phút/lần, 1 giờ/lần, 3 giờ/lần: Tùy theo y lệnh.
Theo dõi dấu hiệu mất nước, mất máu nặng và các biên chứng:
Đánh giá mất nước ớ mức độ nào: Bù dứ nước và chất điện giải.
Theo dõi lượng nước ra vào cơ thể trong 24 giờ để đánh giá mất nước nhiều hay ít.
Nhiễm khuán huyết do vi khuẩn Gram (-).
Thực hiện các y lệnh chính xác kịp thời:
Thu*c: Theo y lệnh.
Kháng sinh: Ampixillin, Cotrimoxazole (Bactrim)...
Xét nghiệm.
Soi phân tươi.
Cấy phân.
(lấy phân đúng quy cách).
Chăm sóc hệ thống cơ quan, nuôi dưỡng:
Cho nằm giường có lỗ để giúp tiểu tiện tại chỗ.
Bệnh nhân nặng cần được tắm rửa thay quần áo ngày nhiều lần.
Lau mát nếu có sốt cao.
Người bệnh có biến chứng sa trực tràng cần ngâm rửa nước ấm sau khi đi tiêu.
Nuôi dưỡng: Khuyến khích ăn thức ăn dễ tiêu như cháo, súp, uống nhiều nước cháo, súp. Đặc biệt trẻ em cần cho ăn uống đầy đủ và bổ dưỡng, ăn nhiều lần, để tránh suy dinh dưỡng.
Giáo dục sức khỏe
Ngay từ khi người bệnh mới vào phải hướng dẫn nội quy khoa phòng cho người bệnh và người nhà của người bệnh bằng thái độ dịu dàng làm cho người bệnh yên tâm điều trị.
Hướng dẫn cách tẩy uế và xử lý phân đúng quy cách cho nhân viên và người nhà người bệnh: Để tránh lây lan.
Khi xuất viện hướng dẫn người bệnh và người nhà phương pháp dự phòng: Ản chín, uống chín, rửa tay trước khi ăn.
Đánh giá
Được đánh giá là chăm sóc tốt nếu:
Thể tiêu chảy nhẹ hoặc không có triệu chứng rõ, chỉ có đau bụng âm ỉ tiêu phân loãng từ 1 đến 2 tuần thì hết.
Thể mãn tính: Người bệnh tiêu máu mũi kéo dài làm mất nhiều đạm, rối loạn nước - điện giải kéo dài nên hết tiêu chảy, phải cho ăn uống đầy đủ nâng cao thể trạng.
Nguồn: Internet.