vô kinh là trường hợp người phụ nữ ở tuổi có khả năng sinh sản nhưng lại không có kinh nguyệt hàng tháng như các phụ nữ khác. đây là một trong những lĩnh vực của nội tiết trong phụ khoa - tương đối khó chẩn đoán và điều trị. nguyên nhân vô kinh thường nằm cùng lúc trong nhiều cơ quan, với nhiều rối loạn đôi khi nguy hiểm cho tính mạng của người bệnh.
Kỳ I: nguyên nhân gây vô kinh
vô kinh là trường hợp người phụ nữ ở tuổi có khả năng sinh
sản nhưng lại không có kinh nguyệt hàng tháng như các phụ nữ khác. đây là một
trong những lĩnh vực của nội tiết trong phụ khoa - tương đối khó chẩn đoán và
điều trị. nguyên nhân vô kinh thường nằm cùng lúc trong nhiều cơ quan, với
nhiều rối loạn đôi khi nguy hiểm cho tính mạng của người bệnh.
Trước đây, người ta thường phân biệt vô kinh nguyên phát và
vô kinh thứ phát. Tuy nhiên, quan điểm hiện nay, để chẩn đoán nguyên nhân và
điều trị, được phổ biến và chấp nhận rộng rãi thì sự phân biệt vô kinh nguyên
phát và thứ phát không còn cần thiết nữa.
Hiện tượng kinh nguyệt bình thường xảy ra như thế nào?
Người phụ nữ từ lúc dậy thì đến khi mãn kinh, có hai hiện
tượng quan trọng nhất, diễn tiến theo chu kỳ, đó là chu kỳ buồng trứng và chu
kỳ nội mạc tử cung. Mỗi chu kỳ, được quy ước kéo dài từ đầu kỳ kinh này đến
ngày đầu của kỳ kinh sau. Chu kỳ buồng trứng
bao gồm những thay đổi của noãn ở buồng trứng, dẫn đến phóng noãn (trứng rụng)
và tạo lập hoàng thể, có tính chất chu kỳ, xảy ra dưới sự kiểm soát của trục hạ
đồi - yên - buồng trứng. Chu kỳ nội mạc tử
cung thay đổi theo nhịp hoạt động của buồng trứng, dưới tác động của hoóc-môn
Sinh d*c, estrogen và progesterone là sản phẩm của buồng trứng. Nội mạc tử cung
tái tạo và tăng trưởng, phân tiết. Kết quả gây ra hiện tượng hành kinh, một khi
trứng rụng mà không có hiện tượng thụ tinh. Do hiện tượng bong tróc của nội mạc
tử cung kéo theo sự chảy máu. Hiện tượng hành kinh xảy ra dưới sự kiểm soát của
trục hạ đồi - yên - buồng trứng. Những điều kiện để hiện tượng hành kinh bình
thường. Đường Sinh d*c bình thường, thông suốt từ buồng tử cung, kênh cổ tử
cung, cổ tử cung, *m đ*o, âm hộ. Nội mạc tử cung phát triển bình thường qua
giai đoạn tăng trưởng và giai đoạn phân tiết. Nang noãn buồng trứng phát triển
bình thường qua các giai đoạn tăng trưởng, phóng noãn (rụng trứng), thành lập
hoàng thể. Tất cả hệ thống các điều kiện bên trên được điều phối bởi một cơ chế
sinh học vật lý và hóa học phức tạp, tác động từ những biến đổi nồng độ các
hoóc-môn trong mạch máu lên các tế bào ở đích ở tử cung, buồng trứng, tuyến
yên, vùng dưới đồi và các trung tâm thần kinh trung ương. Một khi có một bất
thường nhỏ sẽ dẫn đến bất thường của chu kỳ kinh và hiện tượng hành kinh.
Vì vậy, hiện tượng vô kinh xảy ra do rất nhiều nguyên nhân.
Chúng ta cần tìm hiểu những nguyên nhân thường gặp trong thực tế để có những
giải pháp điều trị một cách hữu hiệu và mang lại kết quả tốt cho người bệnh.
Những nguyên nhân gây vô kinh
Hiện nay, khi tìm hiểu nguyên nhân gây vô kinh, các nhà
chuyên gia đưa ra cách phân tầng, trong hệ trục hạ đồi - yên - buồng trứng - tử
cung như sau:
Tầng 1: tử cung, niêm mạc tử cung, *m đ*o.
Tầng 2: buồng trứng.
Tầng 3: tuyến yên.
Tầng 4: hạ đồi, hệ thần kinh trung ương.
Khi có rối loạn trong hệ thống sẽ dẫn đến rối loạn chu kỳ
kinh. Từ đó có thể thấy được các bệnh lý riêng của từng tầng.
Tầng 1: rối loạn do tử cung hay đường thoát kinh.
Tầng 2: rối loạn của buồng trứng.
Tầng 3: rối loạn hoạt động tuyến yên.
Tầng 4: rối loạn hệ thần kinh trung ương.
Nguyên nhân vô kinh do bệnh lý tại tử cung, niêm mạc tử cung
và đường Sinh d*c dưới: không có tử cung, tử cung nhi hóa, dính lòng tử cung,
*m đ*o có vách ngăn, không có *m đ*o, bịt tắc màng trinh, lao Sinh d*c. Nguyên
nhân ở tầng 1 này, gặp nhiều nhất là dính lòng tử cung.
Nguyên nhân vô kinh do bệnh lý buồng trứng: teo buồng trứng
bẩm sinh, buồng đã bị cắt sau mổ u buồng trứng hay bệnh lý tại buồng trứng,
buồng trứng đa nang.
Nguyên nhân ở tầng 2, gặp nhiều nhất là buồng trứng đa nang.
Nguyên nhân vô kinh do bệnh lý tuyến yên: u tuyến yên, hội
chứng Sheehan (hoại tử tuyến yên gây mất sữa, vô kinh, rụng tóc, suy giáp, suy
thượng thận). Nguyên nhân ở tầng 3, thường gặp u lành tuyến yên do tăng Prolactin.
Nguyên nhân vô kinh do hạ đồi do thiếu FSH, LHnRH. Hội chứng
Morsier - Kallmann. Đó là chứng không dậy thì, khứu giác giảm, phát hiện bằng
cách thử nghiệm nhận biết mùi. Do sai sót khi di trú các neuron chế tiết GnRH,
teo hay không có hành khứu (nhìn rõ qua cộng hưởng từ) thực sự do thiếu GnRH
nội sinh của vùng dưới đồi.
Vô kinh do rối loạn hoạt động nội tiết: do vùng chỉ huy nội
tiết ở trên não bị suy thoái, hoặc do tăng hoạt động quá mức toàn bộ hệ thống
hay từng bộ phận làm ảnh hưởng đến các hoạt động của các bộ phận khác trong hệ
thống đó. Do các rối loạn của các tuyến nội tiết khác trong cơ thể như tuyến
thượng thận, tuyến giáp trạng. Nguyên nhân của tầng 4, thường gặp do giảm FSH,
LHnRH gặp trong trường hợp căng thẳng, stress, lo âu, mất ngủ kinh niên, có
những biến động về tâm thần quá mức như vui, buồn, tang tóc, sợ hãi, thay đổi môi trường sống.
Ngoài ra vô kinh do các bệnh lý toàn thân: có thể gặp ở
người quá gầy yếu do suy dinh dưỡng, do thiếu máu, nhiễm độc, có bệnh gan nặng,
bệnh thận mạn tính. Có người bị vô kinh sau khi phải dùng dài ngày các Thu*c an
thần, Thu*c chuyển hóa hoặc Thu*c chống ung thư, xạ trị.
Vô kinh trong giai đoạn mang thai và cho con bú.
Kỳ II: Chẩn đoán và những phương pháp điều trị
BS.CKII. NGUYỄN HỮU
THUẬN